Cơ sở dữ liệu quan hệ và 7 khái niệm ITBA nhất định phải nắm vững

Dù bạn có làm BA trong ngân hàng, tài chính, bảo hiểm hay bán lẻ, thì dữ liệu luôn là nền tảng của mọi phân tích nghiệp vụ. Và để hiểu được dữ liệu vận hành ra sao, bạn cần biết cơ sở dữ liệu quan hệ (RDBMS) là gì – cách dữ liệu được lưu trữ, liên kết và truy vấn trong hệ thống.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu:

• Cơ sở dữ liệu quan hệ là gì?
• ITBA cần hiểu những khái niệm nào để làm việc hiệu quả với Dev, Tester và Data Team.

1. Cơ sở dữ liệu quan hệ (RDBMS) là gì?

RDBMS – Relational Database Management System là hệ quản trị cơ sở dữ liệu dựa trên mô hình quan hệ. Dữ liệu trong RDBMS được lưu trữ dưới dạng bảng (table) với các hàng (row) và cột (column).

🎯 Các hệ quản trị RDBMS phổ biến: MySQL, PostgreSQL, SQL Server, Oracle, DB2…

2. ITBA cần hiểu gì về RDBMS? – 7 khái niệm quan trọng

–      Bảng (Table): Là nơi chứa dữ liệu, giống như một file Excel. Mỗi bảng lưu thông tin về một thực thể như KHÁCH_HÀNG, TÀI_KHOẢN, GIAO_DỊCH…

–      Cột (Column): Là các thuộc tính mô tả thông tin. VD: HO_TEN, NGAY_SINH, SO_TIEN.

–      Hàng (Row) / Bản ghi (Record): Mỗi hàng là một đơn vị dữ liệu – như một khách hàng cụ thể, một giao dịch cụ thể.

–      Khóa chính (Primary Key): Là cột (hoặc tập cột) định danh duy nhất mỗi bản ghi. Không thể trùng lặp, không được để trống.

Ví dụ: MA_KHACH_HANG, SO_TAI_KHOAN

–       Khóa ngoại (Foreign Key):Là cột dùng để liên kết bảng hiện tại với một bảng khác – tạo ra mối quan hệ giữa các bảng.

Ví dụ: DIA_CHI_ID trong bảng KHACH_HANG là khóa ngoại tới bảng DIA_CHI.

–       Quan hệ giữa các bảng (1-1, 1-n, m-n):

• 1 – 1: Một khách hàng chỉ có một tài khoản
• 1 – n: Một khách hàng có nhiều giao dịch
• m – n: Nhiều khách hàng có thể đăng ký nhiều sản phẩm

📎 Xem thêm: JOIN là gì? Hướng dẫn dễ hiểu cho ITBA không chuyên lập trình

–      Lược đồ dữ liệu (ERD – Entity Relationship Diagram): Là sơ đồ thể hiện các bảng, mối quan hệ và cấu trúc dữ liệu. ITBA cần biết đọc và mô tả ERD khi phân tích hệ thống.

3. Vì sao ITBA cần nắm vững các khái niệm này?

• Đọc và viết yêu cầu nghiệp vụ chính xác hơn
• Truy vấn SQL dễ dàng hơn: SELECT, JOIN, GROUP BY…
• Giao tiếp hiệu quả với Dev, Tester, DBA
• Hiểu logic hệ thống khi kiểm thử hoặc phân tích lỗi
• Thiết kế hệ thống đúng từ đầu: tránh sai phạm dữ liệu

🎯 Nắm rõ RDBMS giúp ITBA trở thành người hiểu sâu dữ liệu – không chỉ sao chép yêu cầu.

4. Ví dụ minh họa đơn giản

–       Các bảng

• KHACH_HANG(MA_KHACH_HANG, HO_TEN, DIA_CHI_ID)
• DIA_CHI(ID, DUONG, PHUONG, KHU_VUC_ID)
• KHU_VUC(ID, TEN_KHU_VUC)
• Câu truy vấn:

–       Yêu cầu: Lấy thông tin khách hàng kèm địa chỉ và tên khu vực họ sinh sống

SELECT KH.HO_TEN, DC.DUONG, KV.TEN_KHU_VUC

FROM KHACH_HANG KH

JOIN DIA_CHI DC ON KH.DIA_CHI_ID = DC.ID

JOIN KHU_VUC KV ON DC.KHU_VUC_ID = KV.ID;

KẾT BÀI

Cơ sở dữ liệu quan hệ là nền tảng để hiểu cách hệ thống hoạt động, dữ liệu được lưu trữ – xử lý – phân tích như thế nào. Là một ITBA, bạn không cần thiết kế database, nhưng cần hiểu để phân tích nghiệp vụ chính xác, giao tiếp hiệu quả và kiểm thử đúng logic.

👉 Bạn muốn học RDBMS và SQL theo ngữ cảnh dự án ngân hàng? Đăng ký tư vấn tại đây hoặc tìm hiểu Chương trình đào tạo ITBA thực chiến dành cho người mới bắt đầu.